50 jaar Hoogezand-Sappemeer

Info uit "Regiokrant"  van 24-03-1999

Copyright © 2017 H. Swart - http://www.koosswart.com

■ De drie burgemeesters die vanaf 1958 hun stempel, de een meer dan de ander, op Hoogezand-Sappemeer hebben gedrukt: v.l.n.r. Amerika, Van der Linde en Boekhoven.

■ Burgemeester De Wit, de eer­ste na de samenvoeging.

■ Burgemeester Roelfsema.

HOOGEZAND - Pas de zesde poging om Hoogezand en Sap- pemeer samen te voegen tot één gemeente was succesvol. Vijf eerdere pogingen, al begin­nend in 1827, liepen op niets uit. Een van de grote redenen waarom Sappemeer er niets in zag om met Hoogezand samen te gaan, was volgens de heer K. Bos, oud schoolhoofd in Sappe­meer en schrijver van een boek­je over de samenvoeging, de ho­ge belastingen die Hoogezand oplegde.

122 jaar lukte het Sappemeer om uit de greep van Hoogezand te blij­ven, zoals men het toen zag. Ooit waren Hoogezand en Sappemeer al één, dat was in 1808, maar dat samengaan duurde amper drie jaar. In 1811, toen Nederland nog was ingelijfd bij het Franse Keizer­rijk, scheidden de beider wegen al weer en werden beide plaatsen weer gesplitst in twee afzonderlij­ke gemeenten.

In 1827 wordt dan opnieuw, mede uit economisch oogpunt door de toenmalige commissie uit Gedepu­teerde Staten, een beroep gedaan op beide gemeenten samen te gaan tot één gemeente. Sappe­meer bleef dwarsliggen en er kwam geen samenvoeging. Vijf jaar later, in 1832, volgde een nieu­we poging. Deze keer kwam de wens uit de bevolking zelf en enke­le inwoners dienden bij Koning Willem I een verzoek in tot samen­voeging van beide gemeenten. De gemeenteraad van Sappemeer wees het voorstel opnieuw af. Een van de redenen was dat het cen­trum van Hoogezand zo ver van Sappemeer lag en de huizen in een plaats zonder gemeentehuis, wat Sappemeer dan zou zijn, zouden wel eens in waarde kunnen dalen.

De derde poging vond in 1912 plaats. Het initiatief kwam deze keer van Commissaris der Konin­gin Geertsema. Burgemeester van Knegten vertrok en dat leek een goed moment voor een nieuwe po­ging. Was eerder Sappemeer te­gen, in 1912 was dat ook Hooge­zand. De vrees voor belastingver­hoging was deze keer de oorzaak van de afwijzing van ook Hooge­zand.

Ook de vierde en vijfde pogingen in 1924 en 1937 strandden op on­overkomelijke bezwaren, maar na de Tweede Wereldoorlog wordt de samenvoeging van beide gemeen­ten weer op de diverse agenda’s opgevoerd. Bewoners van Sappe­meer zien de samenvoeging nu wel zitten en een extern onderzoek (toen ook al), toonde aan dat er po­sitieve effecten te verwachten wa­ren. Niet iedereen nam dat zonder­meer aan en in Sappemeer was lang niet iedereen het met elkaar eens. Er werden dan ook felle dis­cussies gevoerd tussen voor- en te­genstanders.

Velen vreesden de onafhankelijk­heid te verhezen. Uit een onder­zoek onder de bevolking van Sap­pemeer bleek dat zo’n 95% tegen samenvoeging was. Ook de Sappemeerster gemeenteraad was ver­deeld en tijdens een roerige raads­vergadering van 12 mei 1947 werd de samenvoeging met zeven tegen zes stemmen verworpen.

In 1949 volgde de zesde poging, die uiteindelijk wel slaagde en dat feit wordt de komende dagen en we­ken herdacht en gevierd in zowel Hoogezand als Sappemeer.

HOOGEZAND - Om ergens iets te kunnen beginnen, om er te kunnen wonen en een bestaan op te bouwen, zijn voorzienin­gen nodig. Om die te kunnen creëren in een gebied van veen­grond, water en bos moeten we­gen en kanalen worden aange­legd. Ook voor de ontwikkeling van Hoogezand-Sappemeer was dit nodig.

Vanaf de zeventiende eeuw wer­den rond Hoogezand en Sappe­meer de eerste kanalen gegraven. Vanuit deze basis werd de verve­ning van het gebied ter hand geno­men en met die ontwikkelingen begonnen de plaatsen Hoogezand en Sappemeer zich langzaam te ontwikkelen.

Transport

De gegraven kanalen waren in de eerste periode van zo’n tweehon­derd jaar de belangrijkste trans- portverbindingen en waren daar­door een belangrijk punt voor de vestiging van de eerste industrieën langs de waterwegen: de aardap­pelmeel- en strokartonfabrieken. In het midden van de vorige eeuw werd evenwijdig aan het eerder gegraven Winschoterdiep, de spoorbaan Groningen-Winschoten aangelegd en in 1876 werd die spoorlijn doorgetrokken naar Duitsland.

Door die uitbreiding werden ook de industriële mogelijkheden voor plaatsen als Hoogezand en Sappe- meer vergroot. Dat had vooral po­sitieve effecten voor de landbouw en de tuinbouw en in de loop van de twintigste eeuw, ook voor de in­dustrie.

In 1932 werd de rijksweg van Gro­ningen naar Hoogezand aangelegd. Een weg die een steeds belangrij- kere functie kreeg, want na de oor­log verplaatste zich steeds meer verkeer van het water naar de weg. Doordat de tweebaansweg steeds voller begon te worden, werd besloten de weg te verdubbe­len, een nieuwe aan te leggen en daar een autosnelweg van te ma­ken: de A7, die in 1972 gestalte kreeg met het gereedkomen van de eerste vijftien kilometer van 'Groningen naar Hoogezand.

Scheepsbouw

Langs het Winschoterdiep vestig­den zich in de loop der jaren zo’n twintig scheepswerven. Rond het jaar 1900 nam de omvang van de schepen en de scheepsbouw sterk toe. Toen bleek ook dat het ver­keer door de sluis bij Martens- hoek, aan de huidige Sluiskade, sterk toenam. Dit vormde steeds frequenter een obstakel voor een vlotte doorvaart van de ook steeds groter wordende schepen. Dat was ook mede de reden dat de scheeps­werven zich in het begin van deze eeuw in Foxhol, Waterhuizen en Westerbroek vestigden. Rond de jaren dertig waren alle scheeps­werven uit Sappemeer verdwenen. De scheepsbouw zorgde niet alleen in genoemde en omliggende plaat­sen voor veel werkgelegenheid, het trok ook andere bedrijven aan, zoals toeleveringsbedrijven, blok- makerijen, koperslagerijen, zeil­makerijen en enkele tientallen ja­ren later, de electronische installa­tiebedrijven.

Ook al deze bedrijfstakken profi­teerden van de scheepsbouw ten westen van Hoogezand. Door de sterke economische veranderingen die in de loop van deze eeuw plaatsvonden, moest ook de scheepsbouw moderniseren en de bedrijfsvoe-ring continue aanpas­sen. Ondanks het feit dat bijvoor­beeld 1979 een rampjaar voor de scheepsbouw in deze regio was, heeft diezelfde scheepsbouw zich in Hooge-zand-Sappemeer goed we­ten te handhaven, zich eveneens weten te herstellen en is het uitge­groeid tot een moderne bedrijfstak met nu, een goed gevulde order­portefeuille.

Akkerbouw

In Hoogezand en Sappemeer had­-den de landbouw en de tuinbouw in het begin een veenkoloniale structuur. Die structuur was voor het grootste deel gericht op het produceren voor de landbouwin­dustrie. Belangrijke producten voor die industrie waren granen voor de strokartonindustrie en aardappelen voor de aardappel­meelfabrieken.

De landbouw verloor na de Twee­de Wereldoorlog haar veenkolo­niale karakter. Dat was te danken aan de mechanisatie en de toepas­sing van moderne productietech­nieken.

In de tuinbouw werd vooral het ac­cent gelegd op de kastuinbouw. In

het begin vond die téelt van pro­ducten plaats onder platglas, maar gaandeweg werd steeds meer over­geschakeld op de huidige bekende vorm, die van kassen.

In de zestiger jaren ging de glas­tuinbouw in Hoogezand-Sappe­meer achteruit, maar gaandeweg zette de opwaartse lijn zich door en momenteel kent de glastuin­bouw binnen deze gemeente een periode van groei, die nog wordt bevorderd door de gemeentelijke plannen van het creëeren van een nieuw tuinbouwgebied in Sappe- meer-noord.

■ De scheepsbouw heeft altijd een belangrijke plaats ingenomen. Na een dip in die bouw op de Hooge- zandse werven in de zeventigerjaren, is er nu weer een flinke bloei. Langs het Winschoterdiep worden de schepen in een hoog tempo gebouwd.

Handel

In het begin van de ontwikkeling van Hoogezand en Sappemeer groeide de handel en middenstand alleen in het gebied waar reeds an­dere bedrijvigheden en activitei­ten plaatsvonden, zoals ondermeer rond de sluis in Martenshoek.

Door de uitgestrektheid van het gebied, het veenkoloniale karak­ter, de lintbebouwing en het Win­schoterdiep, werd vanaf het ont­staan, handels- en middenstands- bedrijvigheid gevonden langs dat hele lint. En dat is in feite in de loop van de afgelopen honderdvijf- tig jaar niet veranderd, al ziet het huidige gemeentebestuur die mid- denstandsactiviteiten bever gecon­centreerd in het hoofdwinkelcen­trum in Gorecht en de centra Mar­tenshoek en Sappemeer.

De aanvankelijke kleine winkel­tjes legden het na de Tweede We­reldoorlog af tegen de toen opko­mende supermarkten en waren­huizen. Groeiden Hoogezand en Sappemeer, het winkelbestand bleef daar bij achter, ook kwalita­tief. Daardoor gingen er vanaf de zestiger jaren steeds meer stem­men op om het winkelbestand naar een centraal gelegen plaats te brengen. Heet hangijzer in die tijd was waar die centrale plaats moest komen. Besloten werd uiteindelijk dat te doen bij de nieuw aangeleg­de wijken ten zuiden van de spoor­baan en zo ontstond het winkelcen­trum Gorecht, dat na de start in de zestiger jaren, gestaag groeide, niet altijd tot genoegen van de an­dere winkelconcentraties in deze gemeente.

Na vele, soms verhitte discussies, werd uiteindelijk het winkelcen­trum Gorecht-oost het hoofdwin­kelcentrum, veranderde in Groot Gorecht en zal nu abeen nog maar groter worden nu er de komende jaren 12000 vierkante meter bij gaat komen en dit centrum een spil vormt van het nieuwe ‘stads­hart’ van Hoogezand, een nieuwe mijlpaal in de nog jonge geschie­denis van Hoogezand-Sappemeer als één gemeente.

Industrie

De oorsprong van de industrie in Hoogezand-Sappemeer is gelegen in de aardappelmeel- en strokar­tonfabrieken. Voor het aardappel­meel was dat W.A. Scholten die in 1842 een fabriek in Foxhol startte, het huidige Avebe. Hooites-Beuke- ma is een bekende naam als het gaat om de strokarton en het huidi­ge Kappa is daar de moderne uit­voering van, al is het stro reeds uit het kartonproductieproces ver­dwenen.

De oorspronkelijke bedrijven ver­werkten hun grondstoffen uit de veenkoloniale landbouw tot half- of eindproducten. In de zestiger ja- ren werd de industrie in Hooge- zand-Sappemeer fors uitgebreid met, onder de leiding van burge­meester Boekhoven, de komst van Zweedse en Amerikaanse bedrij­ven naar Hoogezand, zoals Möln- lycke, Melka, Trelleborg en Silen- ka en Armstrong.

Oud-burgemeester Boekhoven is nog steeds best wel trots op de ves­tiging van de Zweedse bedrijven in Hoogezand-Sappemeer. Boekho­ven daar nu over: „Deze gemeente had vele potenties, maar econo­misch een te zwakke basis, de aardappelmeel en strokarton wa­ren seizoensgebonden, wat ook nadelig was voor de werkgelegen­heid. Ik heb toen gedacht, zou daar wat aan te veranderen zijn. Ik had contacten in Scandinavië en ande­re gemeenten adverteerden toen in Zweden, maar deden dat in het Engels. Ik heb toen advertenties in het Zweeds laten opstellen in tijd­schriften in Zweden. Er hebben toen zestien Zweedse bedrijven ge­reageerd en zo is het stukje bij beetje begonnen en zo hebben we daarmee een aantal zeer behoorlij­ke resultaten kunnen bereiken”. Die bedrijven bleken goed voor ve­le honderden arbeidsplaatsen en dat was dan ook de periode van de ontstuimige groei van Hoogezand- Sappemeer als woongemeente.

Wonen

Dat wonen ging aanvankelijk niet hard in Hoogezand en Sappemeer. Pas in de jaren zestig en zeventig kwam de uitbreiding van vooral Hoogezand goed op gang met wij­ken ten zuiden van de spoorbaan, zoals Gorecht en Woldwijck. Daar­voor, eind vijftiger en begin zesti­ger jaren, was de wijk Spoorstraat- Kieldiep voor het grootste deel ge­bouwd.

Met die wijken werd ook de struc- tuur van het oorspronkelijke veen­koloniale lintdorp Hoogezand, doorbroken. Ook Sappemeer ken­de na de oorlog een impuls van de woningbouw met wijken als recen­telijk Boswijk en daarvoor het Margrietpark, een wijk die nu ove­rigens op het punt staat rigoureus te worden ‘geherstructureerd’, wat afbraak van enkele honderden wo­ningen betekent in het gebied Sap­pemeer en Hoogezand ten noorden van de spoorlijn. Daar tussendoor werden op diverse plaatsen in de gemeente ‘gaten opgevuld’. In to­taal werden tussen 1950 en 1968 in Hoogezand-Sappemeer ruim 4900 nieuwe woningen gebouwd. Overi­gens staan ook nu weer grote wo­ningbouwprojecten in Hoogezand en Sappemeer op stapel. Na het gereedkomen van de Dreven staan projecten als het Compagniester- park en de Vosholen in Sappemeer op het programma.

De groei die Hoogezand-Sappemeer tot de tweede helft van de zeventiger jaren kende, is daarna tot staan gekomen en de laatste tien, twaalf jaar alleen maar afgenomen. Pogingen van de diverse gemeentebesturen om weer een opwaartse lijn in het aantal inwoners te krijgen, mislukten tot nu toe, ondanks de bouw van fraaie woonwijken als de Dreven en Meerwijck-zuid.

H-S vijftig jaar samen

HOOGEZAND-SAPPEMEER - Op diverse plaatsen in Hoogezand-Sappemeer zijn borden geplaats met foto’s van Hoogezand en Sappemeer in vroeger dagen (foto). Daarbij is zoveel mogelijk getracht daar waar de borden staan, de situatie zoals die vroeger op die plek was uit te beelden. Niet overal is dat ge­lukt, zoals in de nieuwe wijken, want daar was vroeger alleen weiland       

Hoogezand-Sappemeer van niets naar bloeiende gemeente

Pas zesde poging tot samenvoeging succesvol

■ Woningbouw, grootschalig gestart in de jaren zestig, met nieuwe wijken en veel flats, legt in de jaren negentig meer de nadruk op kwaliteit, zoals in de wijk de Dreven die binnen de kortste tijd was volgebouwd met een gevarieerd scala aan woningen.